EBEVEYNLERDEN MİRAS KALAN DAVRANIŞLAR

     İnsanlar çocukluklarında ebeveynlerinden öğrendikleri davranış şekillerini yetişkinlik yaşamlarında da kullanırlar mı? Ailenizden size miras kalan davranış kalıplarının farkında mısınız? Belli bir kültüre bağlı insanların hemen hemen aynı davranış örüntülerine sahip olmaları tesadüfi midir? Şema terimi kaynağını Yunan kökenli bir kelime olan “scheen” kelimesinden almaktadır.Scheen şekillendirmek anlamına gelir. Şema “Belirli bir organizasyonla bilişsel algılama ve karmaşık bir duruma ya da bir dizi uyarana yanıt vermeyi de içeren deneyimlerin zihinsel kodlaması” olarak tanımlanabilir. Daha basit bir anlamda ifade edecek olursak dış dünyadaki uyarıcılara (olaylar,insanlar vb) kendi zihinsel süzgecimizden geçirip tepkide bulunmamız diyebiliriz. Her olaya herkes aynı şekilde tepkide bulunmaz. İşte bunun nedeni herkesin farklı şemalara sahip olmasıdır.

    Şemalar kökenlerini genellikle çocukluk döneminden alır. Şimdi durup bir düşünelim. Hepimizin ailemizden aldığı birtakım alışkanlıkları vardır. Bazen hiç hoşlanmamamıza rağmen farkında olmadan ailemizden birilerinin davranışlarını sergiliyor bile olabiliriz. Hatta bazı davranışlarımızı kuşaklar öncesinden bir aile büyüğümüzden bile almış olabiliriz. II.Dünya Savaşı sırasında Nazi kamplarında işkenceye maruz kalan ve hayatta kalmayı başaran birçok bireyde travma sonrası stres bozukluğu ,depresyon gibi birçok psikolojik sorun ortaya çıkmıştır. Bu sorunların birkaç kuşak sonraki kişilere miras kaldığı görülmüştür. Bu kişilerin birkaç kuşak önceki aile büyükleri gibi insanlara güvenmekte sorun yaşadıkları, otoritelere karşı tepkili oldukları ortaya çıkmıştır.

    Kuşaktan kuşağa aktarılan bu davranışları fark etmek oldukça zordur. Bu davranışlar genelde evlilik durumunda ortaya çıkar.O yüzden insanlar genelde evlenmeden ya da aynı evde yaşamadan birbirlerini yeterince tanıyamadıklarını fark ederler. İki insan hayatlarını birleştirip aynı evde yaşamaya başlayınca her ikisinin de ailelerinden kalan davranış kalıpları ortaya çıkmaya başlar. Örneğin çiftler ailelerinden paranın nasıl harcanması gerektiğini tamamen farklı şekilde öğrenmiş olabilirler.Birinin ailesi parayı harcama konusunda biraz daha dikkatli davranmasını öğretirken diğerininki tam tersi olarak öğretmiş olabilir. Bu durumda ailenin bütçesini düzenleme işinde birtakım çatışmalar ortaya çıkacaktır.

    Bu davranış kalıpları-şemalar ilişkileri çok fazla etkilemektedir. Bireyler sevgiyi ifade etme tarzlarını ,hayata dair inançlarını ailelerinden alırlar. Örneğin sevgiyi ifade etmekte zorlanan bu konuda daha çekingen davranan bir ebeveynin çocuğu da aynı şekilde davranma eğiliminde olacaktır. Eşine ve çocuklarına sevgisini doğrudan  ifade edemeyecek daha farklı şekilde dile getirmeye çalışacaktır. Örneğin onların maddi ihtiyaçlarını karşılayarak sevgisini ifade etmeye çalışabilir. Öte yandan eşi ve çocukları bunu “sevgisizlik” olarak yorumlayabilir. Oysa ki bahsedilen kişi sevgiyi göstermenin başka bir yolunu bilmemektedir.

   Bir başkası ise sevgisini aşırı şekilde ifade etmeyi öğrenmiş olabilir. Karşıdaki birey onun bu talebini karşılamadığında ise tabiri yerindeyse “hayal kırıklığına uğramış” hissedebilir. Sürekli tartışan ve bunun sonucunda boşanan ebeveynlerin çocukları “tartışmak ayrılığa sebebiyet verir” tarzında bir inanç geliştirebilir. Bunun sonucunda yaşamı boyunca sevdiği insanlardan ayrılmamak için tartışmalardan kaçınır. Hatta tartışma çıkmaması için kendi duygu ve düşüncelerini ifade edemez. Bu durum daha büyük tartışmalara ve neticesinde ayrılıklara sebebiyet verebilir.

    Aileden gelen davranış kalıplarını fark etmek oldukça önemlidir. Genelde profesyonel  olarak çiftlere yardımcı olan ruh sağlığı uzmanları genogram denilen aile ağaçlarını kullanarak bu şemalar ya da kalıplar konusunda farkındalık kazandırmaya çalışırlar. Bu davranışları fark etmek çiftlerin birbirlerini daha iyi anlamlarını sağladığı gibi bu davranışları  değiştirmek için önemli bir adım olabilmektedir.

KAYNAKÇA

·         BİLİŞSEL DAVRANIŞÇI ÇİFT VE AİLE TERAPİSİ –FRANK M. DATTİLO

·         AİLE DANIŞMANLIĞI-PROF.DR SERAP NAZLI

·         ŞEMA TERAPİ-JEFFREY YOUNG