STAN: ÖZDEŞLEŞİM VE YIKIM

Bu yazımda Eminem’in 2000 yılında çıkardığı Stan isimli single’ını analiz edeceğim. Şarkı Q dergisinde tüm zamanların en iyi üçüncü rap’i seçildi ve Rolling Stone dergisinin tüm zamanların en iyi 500 şarkısı isimli listesinde 296. sırada yer aldı.

 Başlamadan evvel, şarkı sözlerinin argo terimler içerdiğini, dolayısıyla yapacağım çeviri ve analizde şarkının orijinaline sadık kalacağım için bu metinde de bu argo içeriklerin yer alacağını belirtmeliyim. Dolayısıyla yaşınız 13’ten küçükse veya argo içeriklere karşı hassas iseniz lütfen okumayı burada bırakınız.

Okumaya devam etme kararı aldıysanız şarkıyı bilmeyenler için ilk kez dinleme, bilenler için de hatırlama amacıyla videoyu izleyebilirsiniz

Videoyu izlediyseniz başlayabiliriz. (Not: Çeviride kelimelerin o dilde ifade ettiği durumu en iyi yansıtan ifadelere yer vermeye çalışacağım, bire bir çevirinin anlamsal açıdan bozulmalara sebep olacağı kanısındayım.)

Şarkı fırtınalı bir gecede ana karakterin, yani Stan’in, gece yarısı uyanarak tuvalete gitmesi ve (sanırım) saçlarını kesmesiyle başlıyor. Stan’in aynada kendisine bakarken yeni haline belli belirsiz gülümsemesi kendisine zarar vermekten aldığı hazzın bir çeşit habercisi. Kız arkadaşı uzun zamandır bir şeylerin yolunda gitmediğinin farkında. Kapıyı çokça kez çalmasının, içerden gelen cevabı beklemeden ısrarla kapıya vurmasının tek sebebinin acil tuvalet ihtiyacından fazlası olduğunu düşünüyorum. İletişim biçimleri oldukça bozuk ve bağrışma şeklinde. Kız arkadaşı şaşırarak ve de korkarak ‘Kendine ne yapıyorsun?’ diye sorduğunda ‘Ne? Saçlarım mı? Beğenmedin mi? Beğendin.’ diyerek adil olmayan bir çıkarım yapıyor ve diğer insanların Stan’in kendisine verdiği zarardan memnun olacağını düşündüğünü gösteriyor. Ayrıca kız arkadaşının üzerine yürümesi de burada önemli bir nokta.

Gecenin devamında evin alt katında Eminem posterleriyle kaplı bir odada bir mektup yazmaya koyuluyor. Şarkı bu mektuplardan oluşmakta. Şimdi mektupların içeriğine bakalım. 

Mektup 1 

Dear Slim, I wrote you but still ain't callin'

I left my cell, my pager, and my home phone at the bottom

I sent two letters back in autumn, you must not-a got 'em

There probably was a problem at the post office or somethin'

Sometimes I scribble addresses too sloppy when I jot 'em

But anyways, fuck it, what's been up? Man how's your daughter?

My girlfriend's pregnant too, I'm 'bout to be a father

If I have a daughter, guess what I'm a call her?

I'ma name her Bonnie

I read about your Uncle Ronnie too I'm sorry

I had a friend kill himself over some bitch who didn't want him

I know you probably hear this everyday, but I'm your biggest fan

I even got the underground shit that you did with Skam

I got a room full of your posters and your pictures man

I like the shit you did with Rawkus too, that shit was fat

Anyways, I hope you get this man, hit me back,

Just to chat, truly yours, your biggest fan

This is Stan

Mektup 1’in çevirisi

Sevgili Slim (Eminem’in lakabı), sana yazdım ama hala aramıyorsun,

Telefonumu, pager’ımı (90’larda kullanılan, sizi kimin aradığını gösteren bir cihaz), ev telefonumu alta yazmıştım.

Geçen sonbaharda iki mektup yazdım, almamışsındır (Almamış olman lazım -aksi halde yazardın düşüncesiyle-)

Muhtemelen postanede sorun vardır veya öyle bir şey

Bazen de ben not ederken adresi yarım yamalak yazıyorum.

Her neyse, siktir et, naber? Kızın nasıl?

Kız arkadaşım da hamile, baba olmak üzereyim.

Eğer kızım olursa bir bakalım ona ne ismini vereceğim?

Ona Bonnie ismini vereceğim (Bonnie, Eminem’in bir başka şarkısındaki bir karakterdir ve babası annesini öldürürken Bonnie’yi suç olarak görür)

Amcan Ronnie’nin haberini okudum, başın sağolsun (Ronnie, kız arkadaşı ile ilgili sorunlar neticesinde kendisini silahla vuran amcası, Eminem için travmayı atlatmak uzun zaman almıştır.)

Orospunun teki kendisini istemedi diye kendisini öldüren bir arkadaşım vardı 

Biliyorum belkide bunu her gün duyuyorsun ama, ben senin en büyük hayranınım

Senin Skam ile yaptığın gibi yer altı mekanım bile var

Oda dolusu posterlerin ve reimlerin var adamım,

Rawkus’la yaptığını da beğendim, etkileyiciydi

Neyse, umarım bunu alırsın, bana geri dönüş yap,

Sadece sohbet için, saygılarımla, en büyük hayranın 

Stan.

Yorum 1

Stan zayıf bir karakter olarak görünüyor. Eminem’e ulaşmaya takıntı düzeyinde bağlı. Peş peşe mektuplar gönderiyor, cevaplanmayan mektuplara iyimser yaklaşıyor. Bu zorunluluktan doğan bir iyimserlik çünkü aksi durum kişinin egosunun tolere edebileceğinden daha fazla acı içeriyor Stan için. Kızına verdiği isim çok manidar, kız arkadaşına karşı aşırı şiddet eğilimlerini klipten görebiliyorsunuz. Bunun yanında tasarladığı isim kız arkadaşına vereceği herhangi bir zararın habercisi. Arkadaşından bahsetmesi (ki böyle bir arkadaş var mı gerçekten, yoksa yalan mı söylüyor şüphe edilebiliri bir bütünlük içerisinde esere bakıldığından) ‘sen ve ben aynıyız’ mesajı veriyor. Yeraltı odası edinmesi ve Eminem’in beraber çalıştığı kişilerden bahsetmesi ‘Bak benim de yer altı odam var ve sana taparcasına odanın her yerini senin posterlerinle doldurdum. Beraber çalışmamız için her şey hazır, bi eksik sensin.’ mesajını içerdiği hissine kapılmadan edemiyorum. Ayrıca klipte bu mektubun Eminem’e götürülen bir kasa mektup içerisinden düştüğü, ona iletilmediği görünmekte (Şarkı özelinde değil de Stan özelinde analiz yaptığım için bu ve benzeri sahnelerin anlamına burada yer vermeyeceğim)

Mektup 2 

Dear Slim, you still ain't called or wrote, I hope you have a chance

I ain't mad, I just think it's fucked up you don't answer fans

If you didn't wanna talk to me outside your concert

You didn't have to, but you coulda signed an autograph for Matthew

That's my little brother man, he's only six years old

We waited in the blistering cold for you

For four hours and you just said, "No."

That's pretty shitty man, you're like his fuckin' idol

He wants to be just like you man, he likes you more than I do

I ain't that mad though, I just don't like bein' lied to

Remember when we met in Denver, you said if I'd write you you would write back

See I'm just like you in a way

I never knew my father neither

He used to always cheat on my mom and beat her

I can relate to what you're saying in your songs

So when I have a shitty day, I drift away and put 'em on

'Cause I don't really got shit else so that shit helps when I'm depressed

I even got a tattoo of your name across the chest

Sometimes I even cut myself to see how much it bleeds

It's like adrenaline, the pain is such a sudden rush for me

See everything you say is real, and I respect you 'cause you tell it

My girlfriend's jealous 'cause I talk about you 24/7

But she don't know you like I know you Slim, no one does

She don't know what it was like for people like us growin' up, you gotta call me man

I'll be the biggest fan you'll ever lose

Sincerely yours, Stan

P.S. we should be together too

Mektup 2’nin çevirisi

Sevgili Slim, hala ne aradın ne yazdın, umarım (arama/yazma) şansın olur

Kızmadım, sadece bence fanlarına cevap vermemen boktan bir durum

Eğer konser çıkışı dışarıda benle konuşmak istemediysen

Zorunda değildin, ama Matthew için bir imza verebilirdin

O benim küçük kardeşim, sadece 6 yaşında

Buz gibi havada senin için bekledik

Dört saat boyunca, ve sen sadece ‘hayır’ dedin

Aşırı boktan bir durumdu, onun lanet olsası idolüydün

Aynı senin gibi olmak istiyor, seni benim sevdiğimden daha çok seviyor

O kadar da kızmadım aslında, sadece bana yalan söylenmesi hoşuma gitmiyor

Denwer’de görüştüğümüz zamanı hatırla (fan buluşmasına gidiyor Stan), eğer yazarsam cevap vereceğini söylemiştin

Bak, ben de senin gibiyim bir bakıma

Ben de babamı hiç tanımadım

Her zaman annemi aldatır ve onu döverdi

Şarkılarında söyledikleirni anlayabiliyorum (-kendimle- ilişkilendirebiliyorum)

Boktan bi gün geçirdiğimde, uzaklara sürer şarkılarını çalarım

Çünkü başka şeyim yok, şarkıların depresyondayken yardımcı oluyor

Göğsümde isminin yazılı olduğu bir dövmem bile var

Bazen ne kadar kan akacağını görmek için kendimi kesiyorum

Adrenalin gibi, acı ani bir hücum gibi

Bak işte söylediğin her şey gerçek ve anlattığın için sana saygı duyuyorum

Kız arkadaşım 7/24 senden bahsettiğim için kıskanıyor

Ama o seni benim seni bildiğim gibi bilmiyor Slim, hiç kimse bilmiyor

Bizim gibi insanların büyümesinin nasıl bir şey olduğunu bilmiyor, beni aramak zırundasın adamım

Kaybedip kaybedemeyeceğin en büyük fanın olacağım

Saygılarımla, Stan

Dipnot: Beraber olmalıyız ayrıca

Yorum 2

Kendisine cevap gelmeyişiyle beraber tükenmişlik ve gelecekte de gelmeyeceğine dair yaptığı çıkarsamayla kapıldığı umutsuzluk bu mektupta kendini göstermekte. İki kez kızmadım dese de oldukça öfkeli. Dili agresifleşmeye başladı ve Eminem’in davranışlarına boktan demeye başladı. İlk mektupta suçu posta ofisine attığını hatırlayın. Kardeşinden bahsederken Eminem’in ona haksızlık ettiğini söylüyor. Kardeşi ile kendisi arasındaki anlattığı benzerlik üzerinden aynı haksızlığın kendisine de yapıldığını ve bunu belirtme amacı içinde olduğunu hissediyorsunuz. Mektubun geri kalanında Eminem ile özdeşim kuracağı tüm yönlerini ortaya koyarken kendisi ve Eminem için ‘biz’ sıfatını kullanırken kız arkadaşını diğer tüm insanlarla aynı kategoriye koyuyor. Çaresizliğini Eminem’e itina ile iletiyor, depresyondayken şarkılarının yardımcı olduğunu, ara sıra kendisini kestiğini anlatıyor. Bunları yaparken Eminem’e karşı ulu hislerini araya serpiştirmeyi eksik etmiyor ‘söylediğin her şey gerçek, sana saygı duyuyorum’, göğsümde (kalbe en yakın kısım) senin isminin dövmesi var.  Diğer hiç kimsenin Eminem’i kendisi kadar iyi bilmediğini  söyleyerek tüm diğer Eminem fanları ile kendisi arasına mesafe koyuyor. Borderline kişilik bozukluğunda görülen tutarsız davranış, ayrılıktan korkma ve amansızca ve çaresizce çabalayarak kişiyi yanında tutmak için elinden gelen her türlü yolu bir anda deneme örneğini görüyoruz burada (Kişilik bozukğuğu ataması yaptığım anlaşılmasın, bu davranış örüntüsünün bu bozukluğa sahip kişilerde karakterize olduğundan bahsediyorum.) Mektup boyunca Eminem’e yaptığı onca olumlu atıftan sonra ‘Kaybedip kaybedemeyeceğin en büyük fanın olacağım’ demesi buna işaret. Dipnottaki becereksizce beraber olma, çıkma teklifini sizlerin yorumuna bırakıyorum. (Klipte tam bu kısımda kız arkadaşıyle çekilmiş resminin üzerine Eminem’in resmini montajlayarak, Eminem ve kendisini yan yana koyuyor.)

Ses Kaydı ( Mektup 3 niteliğinde)

Dear Mister "I'm Too Good To Call Or Write My Fans"

This will be the last package I ever send your ass

It's been six months and still no word, I don't deserve it?

I know you got my last two letters, I wrote the addresses on 'em perfect

So this is my cassette I'm sending you, I hope you hear it

I'm in the car right now, I'm doing 90 on the freeway

Hey Slim, I drank a fifth of vodka

You dare me to drive?

You know the song by Phil Collins, "In the Air of the Night"

About that guy who could a saved that other guy from drowning

But didn't, then Phil saw it all, then at a a show he found him?

That's kinda how this is, you could a rescued me from drowning

Now it's too late, I'm on a thousand downers now, I'm drowsy

And all I wanted was a lousy letter or a call

I hope you know I ripped all of your pictures off the wall

I love you Slim, we coulda been together, think about it

You ruined it now, I hope you can't sleep and you dream about it

And when you dream I hope you can't sleep and you scream about it

I hope your conscience eats at you and you can't breathe without me

See Slim, shut up bitch! I'm tryin' to talk!

Hey Slim, that's my girlfriend screamin' in the trunk

But I didn't slit her throat, I just tied her up, see I ain't like you

'Cause if she suffocates she'll suffer more, and then she'll die too

Well, gotta go, I'm almost at the bridge now

Oh shit, I forgot, how am I supposed to send this shit out?

Ses Kaydı Çevirisi

Sevgili ‘Fanlarıma Yazmak Veya Aramak İçin Fazla İyiyim’ Bey

Bu senin -lanet olası- götüne gönderdiğim son paket olacak (mektup zarflarını kastediyor)

Altı ay oldu, bi kelime bile yok, hak etmiyor muyum?

Son iki mektubumu aldığını biliyorum, adreslerini kusursuzca yazdım bu kez

İşte bu sana göndereceğim kaset, umarım dinleyebilirsin

Şu an arabadayım, otobanda 90 kilometre (hız) yapıyorum

Hey Slim, beşinci votkamı içtim

Süremez miyim sanıyorsun?

Phill Collins’in ‘In the Air of the Night’ isimli şarkısını biliyorsun

Bir adamın diğer bir adamı boğulmaktan kurtarabilmesi hakkında

Ama kurtarmadı, Phill hepsini gördü, sonra bir şovda onu buldu?

Bu da aynen öyle bir şey, beni boğulmaktan kurtarabilirdin

Artık çok geç, bin tane sakinleştirici içtim, mayıştım

Tüm istediğim dandik bir mektup veya bi çağrıydı

Umarım duvardaki tüm resimlerimi yırttığımı öğrenirsin

Seni seviyorum Slim, birlikte olabilirdik, düşünsene

Mahvettin her şeyi, inşallah uyuyamazsın, rüyalarına girer

Rüya gördüğünde inşallah uyuyamaz, çığlıklar içinde kalırsın

İnşallah bilincin seni yer bitirir ve bensiz nefes alamazsın

Bak Slim.. Sus kaltak! Burada konuşmaya çalışıyorum! (Arabanın bağajından gelen seslere cevap verir)

Hey Slim, o (sesi gelen) kız arkadaşım, bagajdan çığlık atıyor

Ama boğazını kesmedim, sadece bağladım, bak ben senin gibi değilim

Çünkü boğulursa daha çok acı (işkence niteliğinde) çekecek ve sonunda o da ölecek

Pekala, gitmem gerek, neredeyse köprüye geldim

Oha sıçtım, bunu nasıl göndereceğim şimdi?

Yorum 3

Eminem’e karşı sevgisinin ve de öfkesinin aşırı boyutlara geldiğini görüyoruz bu klipte. Kız arkadaşının gece kalkıp yer altı odasına gitmesiyle tetiklenen ve uzun zamandır kuluçka etmiş fikir sonucu Stan kız arkadaşını bağlayıp bagaja tıkarak köprüden atlamak üzere yola çıkarken ses kaydedici ile son bir mesaj (Aslında bu Stan’in Eminem’e verdiği cezadır.) vermeye çalışıyor. Oldukça kızgın, kendilik değeri hakkında tereddütle dolu... Eminem’e bir noktada aşık olduğunu, beraber olabileceklerini ama bunu Eminem’in mahvettiğini söylüyor. Sonra ise kendisine nasıl kıydığını, sebebinin Eminem olduğunu söylüyor. Bu vicdan azabı yaratmak için oldukça iyi bir yöntem. Öncesinde ise duvardaki tüm posterleri yırttığını, içindeki Eminem’i öldürmeye çalıştığını bu durumla boğuştuğunu, onu bu hale getiren bir sebebin de bu oldğu mesajı veriliyor. Aynı zamanda Eminem’e verdiği değeri de ondan aldığının bir göstergesi. Köprüye yaklaştıkça öfkesinin arttığını, Eminem’in vicdan azabı içinde kalmasını hatta kednisi olmadan nefes bile alamamasını dilediğini görüyoruz. Öfke ve yarattığı potansiyel teklikeye dikkat edin. Kız arkadaşın çabuk öldürmeyip acı çekerek ölmesini sağladığını söylediğinde ‘ben senin gibi değilim’ diyor. Bu noktada Stan için kendi kişiliğiyle Eminem’inkinin arasında ayrım yapamadığı, iyi ile kötüyü ayır edemediğini görüyoruz. Değerlendirme mekanizması tamamen devre dışı durumda. Son andaki ünlem (Oha Sıçtım) Eminem’e kestiği cezanın uygulanamayacağı (kaseti Eminem’e gönderemeyeceği) fark edilince ortaya çıkan bir ünlemdir.

Eminem’in cevabı

Dear Stan, I meant to write you sooner but I just been busy

You said your girlfriend's pregnant now, how far along is she?

Look, I'm really flattered you would call your daughter that

And here's an autograph for your brother

I wrote it on the Starter cap

I'm sorry I didn't see you at the show, I must of missed you

Don't think I did that shit intentionally just to diss you

But what's this shit you said about you like to cut your wrists too?

I say that shit just clownin' dog, come on, how fucked up is you?

You got some issues Stan, I think you need some counseling

To help your ass from bouncing off the walls when you get down some

And what's this shit about us meant to be together?

That type of shit will make me not want us to meet each other

I really think you and your girlfriend need each other

Or maybe you just need to treat her better

I hope you get to read this letter, I just hope it reaches you in time

Before you hurt yourself, I think that you'll be doin' just fine

If you relax a little, I'm glad I inspire you but Stan

Why are you so mad? Try to understand, that I do want you as a fan

I just don't want you to do some crazy shit

I seen this one shit on the news a couple weeks ago that made me sick

Some dude was drunk and drove his car over a bridge

And had his girlfriend in the trunk, and she was pregnant with his kid

And in the car they found a tape, but they didn't say who it was to

Come to think about, his name was, it was you

Damn!

Eminem’in cevabının çevirisi

Sevgili Stan, sana erken yazmak istedim ama meşguldüm

Kız arakaşının hamile olduğunu söyledin, kaç aylık?

Bak, gerçekten kızına o ismi vermen hosuma gitti (tevazu ile beraber duyulan hoşnutluk)

İşte kardeşin için imzam

Şapkaya attım,

Şovda seni göremediğim için üzgünüm, kaçırmış olmalıyım

Bunu kasten seni aşağılamak için yaptığımı düşünme

Bileklerini kesme saçmalığı da neyin nesi?

Bu yaptığın çok saçma, hadi ama, ne kadar kötü durumdasın?

Problemlerin var Stan, bence danışmaya ihtiyacın var

Ara sıra moralin düştüğünde heyecanlanıp enerjik haline geri dönmene yardım edebilmesi için

Beraber olmamız gerektiği saçmalığına ne diyorsun?

Böyle bir şey bulumuşmamızı istememe sebep olacaktır

Gerçekten kız arkadaşın ve senin birbirinize ihtiyacınızın olduğunu düşünüyorum

Ya da ona daha iyi davranman gerektiğini

Umarım bu mektubu okursun, umarım sana zamanında ulaşır

Kendine zarar vermeden önce, iyi olacağına inanıyorum

Eğer biraz rahatlarsan, senin ufkunu açtığım için memnunum fakat Stan

Neden bu kadar kızgınsın? Anlamaya çalış, seni bir fanım olarak (görmek) istiyorum

Saçma sapan bir şey yapmanı istemiyorum

Bir iki hafta önce keyfimi kaçıran bu haberi gördüm

Biri alkollüymüş ve köprüden uçmuş

Bağajda kız arkadaşı varmış ve kız hamileymiş

Araçta bir ses kaydı bulmuşlar fakat kime olduğu yazmıyormuş

Neydi ismi, ismiii, sendin

Kahretsin!

Yorum 4

Eminem’in cevapları burada oldukça makul ve senaryonun tamamlanması için gerekli. Çok hasssas ve de özenli cevaplar yazdığının altını çizmek gerekir belki de sadece. Şarkıyı bütüncül olarak değerlendirdiğimizde bir oldukça başarılı bir çalışma olduğuna hiç şüphe yok. Stan’i tüm bu mektuplardan sonra değerlendirirsek Eminem ile aşırı özdeşim sonucu yıkıcı duygulara kapıldığını, başlangıçta kız arkadaşı ve bir çocuğu olmasına karşın Eminem’e karşı hislerinin saplantılı bir aşka dönüştüğünü (Stan’in homoseksüel eğilimleri olduğunu düşünmüyorum, yalnızca özdeşimin sınırının belirsiz olduğu bu durumda ‘seni seviyorum’ , ‘beraber olmalıyız/olabilirdik’ gibi söylemleri ile tipik aşk ilişkisini çağrıştırıyor.) görüyoruz. Bu hislerinin Stan’in kendini algılama şeklini değiştirdiğini, benliğine zarar verdiğini görüyoruz. Önemli bir nokta da akların ve karaların ayrışmamış hali. Eminem ya beyazdı ya kara. Ya bana cevap verendi ya da bensiz nefes alamaz umarım. Bu da bir başka patoloji. Saldırgan eğilimler klip boyunca zaten görünen bir yandı. Bu noktada pek çok farklı durumdan daha bahsedilebileceğini düşünüyorum ancak metnin oldukça uzun olması yazıyı burada tamamlamam gerektiğini düşünmeme yol açıyor. Yazının bu kısmını şu an okuyorsanız yukarıdaki linkten tekrar videoyu izleyerek eleştirel bakış açısıyla neleri sizlerin gördüğünü, hangi fikirlerime katılıp hangilerine karşıt olduğunuzu yorumlara yazabilir veya instagram üzerinden bana iletebilirsiniz. Sevgilerle.

İbrahim Gültekin