KUZEY IŞIKLARINI (AURORA) KEŞFEDELİM

Kuzey ışıkları insanlığın varoluşundan bu yana ilgi çekmiş doğal bir olgu. Kutup bölgelerine yakın yerlerde yaşayanların ve kutup ışıklarını görenlerin bu sıra dışı doğa olayı için ürettiği çok sayıda inanış var. Henüz bilimsel açıklamasının yapılmadığı zamanlardan kalma bu inanışlardan bazıları şöyle:

Kuzey ışıkları insanlığın varoluşundan bu yana ilgi çekmiş doğal bir olgu. Kutup bölgelerine yakın yerlerde yaşayanların ve kutup ışıklarını görenlerin bu sıra dışı doğa olayı için ürettiği çok sayıda inanış var. Henüz bilimsel açıklamasının yapılmadığı zamanlardan kalma bu inanışlardan bazıları şöyle:

•  Kuzey Amerika’da bu ışıkların, ölümlülerin dünyasından cennete gidecek ruhlara rehberlik eden tanrıların meşaleleri olduğuna inanılıyormuş.
•  Avrupa’daysa kralı ve ülkesi için can veren kahraman savaşçılara ödül olarak göklerde sonsuza kadar savaşma gücü bağışlandığına inanılıyormuş.
• Avustralya yerlileri bu ışıkların tanrıların gökteki dansı olduğuna inanıyormuş.
•  Norveç’in Tromso şehrinde eskiden orada ölen insanların ruhlarının gökyüzüne çıktığına ve kutup ışıkları göründüğünde çocuklar ellerini sallarsa gökyüzündeki ruhların onları da yanlarına alacağına inanılıyormuş.
• Orta çağda ise Auroralar veba gibi savaş veya felaketlerin habercisiydi.

 Bugün bilimin ışığında, Auroraların dünyanın manyetik alanıyla etkileşime giren güneş rüzgarlarından gelen yüksek enerjili parçacıkların neden olduğu bir ışık fenomeni olduklarını biliyoruz. Bu güzel doğa olayının nasıl oluştuğunu biraz daha açalım.

Kutup ışıklarına aurora deniyor. Auroralar her iki kutupta da gerçekleşiyor. Kuzey Kutbu’nda olanı aurora borealis ya da kuzey ışıkları, Güney Kutbu’nda olanı aurora australis ya da güney ışıkları olarak adlandırılıyor.

Her şey Güneş’te başlıyor. Güneş’te devamlı oluşan ve dışarı verilen elektrik yüklü, çok küçük parçacıklar var. Güneş’in büyük kısmını oluşturan hidrojen atomları, en dış katmanında proton ve elektrondan oluşan bir plazmaya dönüşür. Plazmada yüklü parçacıklar tekrar birleşmeden bir arada bulunur. Güneş’in sıcaklığıyla çok hızlı hareket eden bu parçacıkların elektronları ve çekirdekleri sürekli bir arada duramaz. Bu küçük parçacıklar “Güneş rüzgârlarını oluşturur.

Güneş’in manyetik alanından kurtulan plazma uzaya yayılır. Yayılma Dünya’ya doğru olursa Dünya’nın manyetik alanı bu plazmayı kutuplara doğru iter. Plazma kutuplara halka biçiminde yoğunlaşır.

Dünya’nın çekirdeği dev bir mıknatıs gibidir ve Dünya çevresinde bir manyetik alan yaratır. Dünya’yı çevreleyen atmosfer de aurora oluşumunda etkilidir. Güneş’ten kopup gelen parçacıklar yeterli enerjiye sahipse atmosfere kadar ulaşıp atmosferin en dış kısmındaki iyonosfer katmanındaki atomlarla çarpışırlar. Çarpışma sonucu atomlar bu parçacıklardan enerji alıp uyarılmış hale geçer. Daha sonra ışık yayarak eski hallerine geri dönerler. Uyarılmış durum ile ilk durum arasındaki enerji farkı elektromanyetik dalga olarak açığa çıkar, bu da aslında bildiğimiz ışıktır. Bu ışığın rengi parçacığın atmosferde çarptığı atomun türüne ve çarpma sonucu kazandığı enerjiye bağlıdır.

Parçacıklar oksijen atomuyla çarpışırsa yeşil, daha yüksek tabakalardaki oksijen atomuyla çarpışırsa kırmızı, azot molekülleriyse çarpışırsa mavi, iyonlaşmamış azot atomları ile çarpışırsa mor/eflatun ışık yayar. Auroralar Dünya’dan 80-640 km arasında bir uzaklıkta gerçekleşir. Temel olarak kuzey ışıklarının oluşma öyküsü bu şekildedir.

Dünyanın farklı yerlerden insanlar bu doğa olayını görmek için kutup bölgelerine yakın yerlere seyahat ediyor. Özellikle 60-90 kuzey enlemlerinde oldukça iyi gözlenen kuzey ışıkları için  Kanada ve İskandinavya bölgelerinde turistik firmalar görmek isteyen insanlara hizmet sunmaktadır. Hatta Finlandiya’da bu ışıkları yattığınız yerden izleyebilmek için camdan yapılmış iglular (eskimo evleri) dahi bulunmaktadır.

Peki, sıra dışı bir görsellik sunan Kuzey Işıkları nereden görülebilir? Adı üzerinde kuzeyden, en kuzeyden. “Kuzey Işıkları nerede?” sorusunun cevabı olan, Kuzey Işıklarını izlemek için en uygun noktalardan bazıları:

§           İzlanda: Reykjavik, Vik Köyü, Kirkjufell Dağı, Latrabjarg, Djupavik Köyü

§           Norveç: Tromsö, Harstad, Bodo, Svalbard, Lofoten Adaları, Lakselv Köyü

§           Finlandiya: Saariselka

§           İsveç: Kiruna, Abisko Milli Parkı, Tarendö